Besturen in de (semi) publieke sector; is de oplossing simpel?

 

Massale verontwaardiging over onderwijskolos Amarantis overspoelt al een aantal dagen de kranten en de sociale media. Politici buitelen over elkaar heen om de zelfverrijking en megalomanie bijkans crimineel te noemen. Amarantis is niet de eerste instelling die op gigantische wijze de fout in gaat in de publieke sector en zal ook niet de laatste zijn. Enige zelfreflectie past de politiek. Laten we inzoomen op onderwijs met de aantekening dat dezelfde redenering op gaat voor bijvoorbeeld de zorg.

 

Basisaannames

 

Een aantal decennia terug stond Nederland in de top van de wereld wat betreft de kwaliteit van onderwijs. Doceren was een mooi beroep, een docent kon zich een mooi huis veroorloven en paste in een rijtje samen met de burgemeester en dokter van mensen met aanzien. Een schoolbestuur  bestond uit vrijwilligers met een onkostenvergoeding. De directie uit een aantal docenten meestal in de hoedanigheid van een aantal conrectoren en de rector.

 

Vanaf begin jaren 80 begonnen de salarissen van docenten uit de pas te lopen met die in het bedrijfsleven en vanaf begin jaren 90 begonnen de nieuwe bestuurderscultuur en het grote controle- en toezichtsdenken.

Aan de vernieuwingen lagen en liggen nogal wat basisaannames ten grondslag waarbij de doelstellingen in zijn algemeenheid als kostenbeheersing en kwaliteitsverbetering werden en worden geformuleerd.

 

1.      Functiescheiding zou leiden tot een kwalitatief betere kwaliteitscontrolemeting waardoor het sturen op verbeteringen tot een beter resultaat zou leiden.

Professionele onafhankelijke bestuurders moesten schoolbestuur en directie gaan vormen om te voorkomen dat slagers hun eigen vlees zouden keuren. Dit moesten bij voorkeur mensen uit het bedrijfsleven of de politiek zijn, zij zouden competenter kunnen besturen. De school moest gerund gaan worden als een onderneming; lean and mean.

 

2.      Fusies leiden tot schaalvoordelen, een effectieve en efficiëntere ‘bedrijfs’voering, dus kostenbesparing zonder aantasting van de kwaliteit van het onderwijs.

Fuseren werd het toverwoord, bijna een doel op zich. Eenmaal gefuseerd zou alles vanzelf goed komen.

 

3.      Controle leidt tot kwalitatief beter onderwijs en lagere kosten.

Bijna elke stap die in een school gezet wordt dient gedocumenteerd te worden. Koepels, raden van toezicht, toezicht vanuit de overheid; elk orgaan wordt voorzien van massa’s data die door hen weer verder verwerkt worden en dienen als input voor het uitoefenen van hun controlefunctie.

 

4.      Hoe hoger het salaris van een bestuurder, des te beter de leidinggevende kwaliteiten en prestaties.

 

De resultaten

 

Bij gebrek aan fatsoenlijke nulmetingen met betrekking tot implementatie van de vernieuwingen is de enige houvast de huidige staat van het onderwijs. Is er sprake van lagere kosten? Ja, het is echter heel goed mogelijk dat dit puur te maken heeft met de bezuinigingen; er wordt gewoon minder budget verstrekt. Nederland besteedt 5,6% van het BBP aan onderwijs (meting 2011) en zakt daarmee internationaal steeds verder weg.  Is de kwaliteit van het onderwijs verbeterd? Zeker niet. Op de PISA score van de OESO is Nederland weggezakt naar de 11e plaats; het CPB heeft berekend dat de kwaliteitsdaling Nederland vele miljarden kost.

 

1.      Slagers die hun eigen vlees keuren geeft logischerwijs een gekleurd beeld van de eigen

prestaties. De zogenaamde objectieve beoordeling echter is volstrekt afhankelijk van de kwaliteit van de meetmethodiek; garbage in, garbage out. Zo valt er nogal wat af te dingen op de scoringsmethodiek van de onderwijsinspectie.

Het op orde hebben van een onderwijsplan zegt bijvoorbeeld niets over de kwaliteit van het onderwijs. Dat is een zelfde format als ISO waarbij een hoge score afhankelijk is van het daadwerkelijk geïmplementeerd zijn van werkinstructies. Als daarin staat dat een managementrapportage van het kopieerapparaat afgepakt dient te worden en vervolgens in de vuilnisbank wordt gedeponeerd en dit gebeurt ook, scoor je uitstekend.

 

Betaalde bestuurders keuren eveneens het eigen vlees. Er zijn talloze incidenten geweest waarbij onder druk van bestuurders normeringen werden aangepast om de outputfinanciering veilig te stellen.

Is er wat betreft functiescheiding dus enig bewijs dat de huidige bestuurderslaag enige toegevoegde waarde heeft ten opzichte van het oude model? Nee, dat is er niet. Wie een methodologisch verantwoord onderzoek kan aandragen dat het tegendeel aannemelijk weet te maken, is hierbij van harte uitgenodigd.

 

2.      Leiden fusies tot schaalvoordelen, een effectieve en efficiëntere ‘bedrijfs’voering?

Nee of eigenlijk zelden. Een flink aantal onderzoeken naar fusies toont aan dat het ruime merendeel van de fusies op de genoemde criteria mislukt; fusie is kapitaalvernietiging. De enigen die er altijd geld aan overhouden zijn bankiers, advocaten en consultants. In dit artikel de bewijzen alsmede een zeer goede uitleg waarom managers het fuseren niet kunnen laten. http://www.intermediair.nl/vakgebieden/management/waarom-bedrijven-het-fuseren-niet-kunnen-laten?TRANSID=927315436&m4n_aid=11079

 

3.      Leidt controle tot kwalitatief beter onderwijs en lagere kosten? Jein. Vanzelfsprekend moet er verantwoording afgelegd worden over de besteding van budgetten en de prestaties van de leerlingen, maar daarmee is het controle verzadigingspunt dan ook meteen bereikt.

In het huidige onderwijssysteem zijn docenten opgejaagd wild. De bureaucratie kent bijna geen grenzen. Onderwijsmethodieken zijn volledig in beton gegoten zonder dat er ook maar enig bewijs is dat de dogma’s en de controle tot een verbetering van de kwaliteit van onderwijs leiden.

Docenten verdienen te weinig, hebben geen professionele vrijheid en leggen continu verantwoording af aan mensen wiens aanwezigheid geen zichtbare toegevoegde waarde heeft.

Waar nu juist wel controle op zou moeten zijn, namelijk de besteding van het budget is deze er gek genoeg veel te weinig.

In de financiële jaarverslagen is de post ‘personeel’ bijvoorbeeld niet uitgesplitst in primair proces personeel, dus de docenten, en overhead.

Bij elk incompetentie of graaiersschandaal is de automatische pavlov nog meer toezicht en nog meer controle. Op deze wijze is nu al een hele bureaucratische kaste gecreëerd en dit lijkt alleen maar erger te worden; dat dus terwijl er werkelijk geen spoortje bewijs is dat overall deze controlekaste een toegevoegde waarde heeft. Sterker nog; niemand lijkt nog echt verantwoordelijkheid te nemen en falende bestuurders krijgen een zak geld mee om vervolgens gewoon weer ergens anders in de (semi)publieke sector een zelfde type baan te bemachtigen.

 

4.      Hoe hoger het salaris van een bestuurder, des te beter de leidinggevende kwaliteiten en prestaties.

Is dit ook zo? Nee. Ook dit heeft een verzadigingspunt. De salarisschalen van management en directie lopen een flink stuk verder dan die van leraren. Aangezien leraren veel minder verdienen dan overhead en de mantra dat leraren moeten ‘doorgroeien’ stevig vat heeft gekregen op het onderwijs, was en is de tendens dat iedereen vooral iets managementachtigs moet gaan doen binnen het onderwijs.

In die lagen zit immers het aanzien, de centen en de macht om enige invloed op het onderwijsproces uit te oefenen.

Wie een goed onderzoek kan laten zien waarin aangetoond wordt dat niet alleen de hoogte van het salaris een causaal effect heeft op onderwijskwaliteit, maar ook in zijn algemeenheid dat een betaald bestuur beter presteert dan onbezoldigde vrijwilligers is hierbij wederom van harte uitgenodigd.

 

Suggesties

 

-       Begin eens bij probleem definiëring waar het leuke nieuwe onderwijsideeën betreft, zeker als politiek. Welk probleem willen we oplossen? Wat vindt het veld daarvan? Maak gebruik van crowdsource methodieken waarbij iedereen zijn visie kan geven zonder enkel het hoofd te laten hangen naar het oordeel van allerlei koepelbestuurders en consultants. Begin vervolgens eerst met het toetsen van je basisaannames, doe een nulmeting en test de wijziging op een kleine steekproef.

 

-       Eis een fusiestop. Statistisch gezien is de kans namelijk klein dat een fusie ook daadwerkelijk voordelen heeft, dus dit gokgedrag met perverse prikkels moet je zeker niet stimuleren.

 

-       Faseer betaalde directies en bestuurders in het huidige format uit. Leg bij wet vast dat bestuurders gekozen worden door docenten en ouders/studenten en bij voorkeur bestaan uit vrijwilligers. Laat het bestuur de directie aanstellen bij voorkeur bestaande uit docenten. Op deze wijze komt er vanzelf een einde aan het enorme overhead waterhoofd. Docenten begrijpen immers dat bijvoorbeeld reclame voor een school de goede prestaties en de leuke sfeer zijn en dat er geen PR afdeling voor opgetrokken hoeft te worden.

 

-       Het verzorgen van fatsoenlijk onderwijs is een overheidstaak. Wij betalen via het belastingstelsel voor onderwijs en bij wet is via de leerplicht geregeld dat kinderen naar school toe moeten. Aangezien hierin geen vrije keus is, moet je als overheid ook geen delen van het onderwijsproces outsourcen in een halfbakken marktwerkingsconstructie. Bij verplichtingen als burger horen ook rechten.

 

-       Stop met de controlewoede en geef doceren terug aan de docenten. Buiten budgetverantwoording afleggen, specifieker dan nu, en het periodiek meten van de prestaties van leerlingen is er geen enkele reden aan te nemen dat de absurd strakke controles enige toegevoegde waarde hebben. Ik schat dat van het huidige onderwijsbudget zo’n 30 á 40% opgeslokt wordt door allerlei betaald overhead. Haal eens de helft overhead weg (test dit op een kleine steekproef), natuurlijk leidt dat tot enige weglek op andere departementen omdat er in het bedrijfsleven ook niet voor iedereen werk zal zijn, maar nog steeds zal er een enorm bedrag overblijven om de salarissen van docenten flink op te krikken.  Zoals in Finland waar vanaf de crèche al universitair geschoold personeel de kinderen begeleid. Finland, de nummer 1  op de PISA lijst….